روانکاری علم تسهیل حرکت نسبی سطوح در تماس با یکدیگر است. این علم به عنوان یکی از رشته های بسیار مهم در علوم مهندسی شناخته می شود، به طوریکه موفقیت بسیاری از طرح های صنعتی در گرو آگاهی از این دانش فنی خواهد بود. امروزه توسعه صنعت روانکار یک بخش مهم از توسعه صنایع ماشینی و صنایع مربوط به آن شده است.علاوه بر این، با مطرح شدن بحث های جدیدی چون بهینه سازی مصرف و حفظ منابع تجدید ناپذیر و همچنین رعایت الزامات زیست محیطی، مطالعه بر روی روانکارها جایگاه خاصی در بین علوم پیدا کرده است.
برای جلوگیری از فرسایش و از کار افتادگی زودرس ماشین آلات صنعتی و همچنین دسترسی به بیشترین بازده مکانیکی در حداقل زمان یک برنامه روانکاری مناسب جزء مهمترین شرایط مورد نیاز خواهد بود.در قرن حاضر برنامه روانکاری مناسب، یک برنامه روانکاری پایدار است که شاید کمی با تعاریف روانکاری قدیمی متفاوت باشد.
نوع روانکار، مقدار، زمان و مکان مناسب، چهار عامل مهم در عمل روانکاری هستند که امروزه برای یک روانکاری موفق علاوه بر آنها بایدهزینه های نگهداری، تعمیرات، عملیات (هزینه سوخت،استهلاک و ...) و رعایت قوانین و الزامات زیست محیطی را نیز در نظر گرفت. آمار نشان می دهدتنها با یک افزایش 1 یا 2 درصدی در هزینه برای یک روانکاری بهتر می توان حدود 15% از هزینه های اضافی یک خودرو را کاهش داد. ضمن اینکه استفاده از یک روانکار مناسب فاصله زمانی تعویض روغن برای یک خودرو را زیاد می کند که این مسأله به حفظ محیط زیست و در نهایت حفظ منابع تجدید ناپذیر نیز کمک می کند و لذا این مسأله خود بیانگر اهمیت دانش فنی روانکارهاست. درست است که در روانکاری علاوه بر کیفیت، هزینه های مصرفی را نیز باید در نظر گرفت اما شعار شرکت های بزرگ تولید کننده روانکار، انتخاب بهترین به جای ارزانترین است. در اکثر موارد هزینه ای که باید برای تعمیرات قطعات مستهلک که ناشی از استفاده روانکار نامناسب است، بپردازیم بسیار بیشتر از هزینه ای است که می توانستیم برای یک روانکار گرانتر ولی بهتر در نظر بگیریم.
به طور کلی به لایه های گاز، مایع و یا جامد که میان دو سطح قرار می گیرند و یکنواختی حرکت یک سطح بر روی دیگری را بهبود می بخشند و از ایجاد آسیب بر روی سطوح جلوگیری می کنند، روانکار گویند.
علاوه بر کنترل و کاهش اصطکاک و سایش بین دو سطح که جزء وظایف اصلی یک روانکار است، یک روان کننده وظایف دیگری نیز دارد که عبارتند از:
جلوگیری از خوردگی و زنگ زدگی سطح فلزات
پاک کنندگی سطوح و تعلیق ذرات ناخالص و جلوگیری از رسوب آنها برروی قطعات سیستم
انتقال قدرت و انرژی هیدرولیکی
آب بندی سیستم و...
روانکارها کاربرد های بسیار مهمی در موتورهای احتراق داخلی، وسایل نقلیه، چرخ دنده های صنعتی، کمپرسورها، توربین ها، سیستم های هیدرولیک و... دارند.90% از روانکارهای مصرفی را روغن های روانکار تشکیل می دهند که در بین آنها روغن های خودرو بیشترین مصرف را دارند.
تقسیم بندی انواع روانکارها
روانکارها را در یک نگاه کلی می توان به دو دسته بزرگ روانکارهای خودرو و روانکارهای صنعتی تقسیم کرد. روانکارهای صنعتی نیز به دودسته عمده روغن های صنعتی و روانکارهای مخصوص دیگر مثل گریس ها، روانکار های فلز کاری و روانکار های جامد تقسیم می شوند.
البته می توان روانکار ها را از نظر نوع حالت نیز طبقه بندی کرد. روانکار ها از نظر حالت به چهار دسته روان کننده های گازی، روان کننده های مایع، گریس ها و روان کننده های جامد تقسیم کرد.
الف - روانکارهای گازی
روانکارهای گازی مثل هوا، هلیوم، بخار مایعات و... درموارد درجه حرارت های خیلی بالا و یا پایین، سرعت بسیار زیاد و بار کم و یا در مواردی که پرتو های هسته ای در محیط وجود دارند، استفاده می شوند. یکی از خصوصیات بسیار مهم روانکارهای گازی اینست که گرانروی آنها با تغییر درجه حرارت تغییر چندانی نمی کند و به همین دلیل این روانکارها قادرند در گستره ی وسیعی از کاربرد هلی صنعتی مورد استفاده قرار گیرند. علاوه بر این چون گازها سبک تر از مایعات هستند و می توان وزن آنها را نادیده گرفت، این موضوع باعث می شود در سرعت های خیلی بالا همچنان جریان آنها آرام و یکنواخت باقی بماند. به همین جهت در یاتاقان های با سرعت خیلی زیاد بهتر از روانکارهای مابع هستند.
روانکار های گازی اصطکاک کمی دارند، عاری از ناخالصی اند و خاصیت سرریزی که در مورد روانکارهای مایع و گریس ها پیش می آید را ندارند.علاوه بر آن این نوع روان کارها به دلیل سرریز نکردن می توانند مواد مطمئنی در صنایع غذایی، داروئی و شیمیایی نیز باشند.
روانکاری اولتراسانتریفیوژها، ماشین های ابزار سنگ زنی دقیق که با سرعت زیاد کار می کنند، چرخ مته دندان پزشکی، راکتور های اتمی ، ماشین های ریسندگی پر سرعت، توربین های گازی، موتور جت و... از جمله موارد کاربرد این دسته از روانکارها هستند.
ب - روانکارهای مایع
مهمترین روانکارهای مایع روغن ها هستند که خود به دو دسته بزرگ روغنهای معدنی و روغن های سنتزی تقسیم بندی می شوند این نوع روانکارها رایج ترین و پر مصرف ترین نوع روانکارها هستنند هر دو دسته به نوعی از مشتقات نفت خام به حساب می آیند با این تفاوت که روغن های معدنی از انجام یک سری عملیات تفکیک بر روی نفت خام و حداکثر یک واکنش شیمیایی کنترل شده به دست می آیند در صورتیکه برای تولید روغن های سنتزی واکنش های شیمیایی کنترل شده بیشتری مورد نیاز است و به همین دلیل قیمت تمام شده روغن های سنتزی بیشتر از روغن های معدنی خواهد بود. به طور کلی روغن های معدنی به دلیل کاربرد فراوانی که در تولید روانکارها دارند نسبت به روغن های سنتزی بیشتر تولید می شوند.البته قابلیت های یک روغن سنتزی به دلیل واکنش های مخصوصی که روی آن انجام شده بیشتر از یک روغن پایه معدنی است زیرا روغن های کاملا مناسب به طور مصنوعی تولید شده و در طبیعت قابل کشف نیستند .
البته به جز روغن های سنتزی و روغن هایی که منبع اصلی آنها نفت خام است روغن های دیگری نیز وجود دارند که از جانوران، ماهی ها و گیاهان به دست می آیند که روغن های طبیعی نام دارند. استفاده از این روغن ها به عنوان روانکار در گذشته بسیار مرسوم بوده است ولی امروزه نفت خام منبع اصلی تولید روانکارها است. یکی از خصوصیات روغن های طبیعی تجزیه بیولوژیکی آسان آن است که از این لحاظ نسبت به روغن های پایه معدنی و سنتزی برتری دارند. این رو غن ها برای مدت طولانی قابل نگهداری نیستند ضمن اینکه هزینه تولید زیادی هم دارند اما با توجه به محدود بودن منابع نفتی برای مشتقات نفتی در عرصه تولید روانکار باشند.
ج - گریس ها
گریس ها جزو معروف ترین روانکارها هستند که نه مایع اند و نه جامدند. گریس ها ار یک روغن پایه معدنی یا سنتزی و یک پرکننده یا سفت کننده به دست می آیند در مواردی که روانکاری با روانکارهای مایع مشکل و امکان روانکاری مجدد محل مورد نظر است محدودیت دارد و یا اینکه یکبار روانکاری برای مدت زمان طولانی کافیست، این نوع روانکارها کاربرد فراوانی خواهند داشت.
د - روانکارهای جامد
این نوع روانکارها برای کار در شرایط بخصوص مثل خلا، بار زیاد و یا حرارت بالا و مکان هایی مثل راکتورهای هسته ای که در برابر اشعه های رادیو اکتیو قرار دارند استفاده می شوند.
مقاوم بودن در حالت خلا، فراریت کم، درجه حرارت حرارت های بالا و همچنین در برابر انرژی های ناشی از تابش مواد رادیواکتیو از مهمترین خواص یک روانکار است و روانکارهای جامد دارای این خصوصیات هستند.
همانطور که مشاهده می شود باتوجه به تعدد انواع روانکارها انتخاب روانکار مناسب بر اساس کاربرد مورد نظر، از اهمیت بسزایی برخوردار خواهد بود.
روانکار صنعتی
روغن کشاورزی
موتورهای دیزل در ماشین آلات کشاورزی به دلیل نوسانات دمایی ، تغییر متناوب دور موتور ، وجود گرد و غبار ، رطوبت و حرارت بالا و همچنین فشار ناشی از اتصال ادوات جانبی به دستگاه، تحت شرایط بسیار دشوارتری نسبت به موتورهای دیزل عادی کار می کنند .
با توجه به شرایط خاص محیطی و نا همواری زمین های کشاورزی ، موتورهای دیزل ماشین آلات کشاورزی نیاز به روغن موتور مناسب و تخصصی دارند تا بتوانند فشار ناشی از تردد در این سطوح نا هموار را تحمل نماید .
